Co może się stać z informowaniem o schematach podatkowych MDR?

Z dniem 1 stycznia 2019 r. dokonano częściowej transpozycji Dyrektywy Rady (UE) 2018/822, która została uzupełniona 1 lipca 2020 r. W ten sposób wprowadzono do polskiego porządku prawnego, a dokładnie do Ordynacji podatkowej, instytucję informowania o schematach podatkowych.
Dyrektywa Rady (UE) 2018/822 została oparta na wytycznych zawartych w wydanym przez OECD MDR Final Report, który jest wynikiem współpracy pomiędzy OECD i krajami G20 w zakresie BEPS. Kierując się tezą, że rozwiązanie problemu erozji bazy i przenoszenia zysków jest priorytetem rządów na całym świecie, w 2013 roku OECD i kraje G20, przyjęły piętnastopunktowy plan działania dotyczący BEPS, z czego kwestie MDR zawierają się w działaniu 12.
Jako cel tej regulacji wskazano przede wszystkim zapobieganie potencjalnie agresywnemu planowaniu podatkowemu. Składane raporty mają zwiększyć przejrzystość działania podatników. Administracja podatkowa ma mieć możliwość otrzymywania na wczesnym etapie informacji dotyczących potencjalnie agresywnych lub stanowiących nadużycie schematów planowania podatkowego oraz identyfikację promotorów i użytkowników tych schematów. Wcześniej reakcja na dostrzeżone nieprawidłowości co do zasady miała szansę nastąpić dopiero post factum, po analizie lub badaniu informacji wynikających z zeznań podatkowych.
Już na etapie uzasadnienia projektu polskiej ustawy prawodawca przewidywał, iż wprowadzenie tego obowiązku informacyjnego spowoduje zmniejszenie liczby kontroli podatkowych. W związku z dysponowaniem przez organy podatkowe informacjami na temat stosowanych schematów podatkowych kontrole podatkowe mają być kierowane do wytypowanych podatników w precyzyjnie określonych obszarach. Prawodawca wskazywał również, że zgłoszenia schematów mają pomóc organom podatkowym w identyfikacji istniejących luk w systemie podatkowym i mieć efekt zniechęcający podatników i ich doradców do prowadzenia agresywnej optymalizacji podatkowej.
Jednocześnie wśród podatników wystąpił zauważalny opór przed wykonywaniem obowiązków tego typu, efektem czego do administracji podatkowej spływało i spływa – szacuje się – zaledwie niewielki ułamek raportów względem zdarzeń potencjalnie podlegających raportowaniu. Regulacja jest skomplikowana i nieostra, być może niezrozumiała dla podatnika. Ministerstwo Finansów wydało objaśnienia, przedłużało terminy do złożenia informacji. Nie wydaje się, żeby poprawiło to statystyki raportowania.
Już od powstania regulacji MDR w doktrynie przedstawiano jej wady. Wśród nich można wymienić brak pewności prawa z uwagi na nadmierność i niejasność norm, wielość abstrakcyjnych pojęć, co może prowadzić do błędnego wypełniania obowiązku przez podatników i uzyskiwania przez organy podatkowe nieistotnych danych o niskiej jakości. Wbrew zasadzie jednoznaczności prawa dokonano wyboru nieostrej i generalnej regulacji, która pozostawia margines działania organom, nad tą bardziej precyzyjną, która nie byłaby w stanie objąć wszystkich możliwych przypadków. Podatnik każdorazowo jest zmuszony do oceny ryzyka, czy w przypadku niezgłoszenia danego uzgodnienia organy mogłyby prezentować odmienne stanowisko. Ponadto zbyt uciążliwe wymagania zwiększają koszty podatnika i mogą przewyższać możliwości administracji podatkowej do analizy zebranych danych.
Dodatkowym argumentem przeciwko regulacji MDR od początku jej istnienia stały się kwestie związane z zachowaniem tajemnicy zawodowej, etyki i zaufania pomiędzy doradcami i podmiotami korzystającymi z ich usług.
Przepisy Ordynacji podatkowej dopuściły zwolnienie profesjonalnego doradcy z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej przez jego klienta, będącego korzystającym ze schematu podatkowego. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Krajowej Rady Doradców Podatkowych dotyczący tajemnicy zawodowej doradcy podatkowego w tym kontekście. 23 lipca 2024 r. zapadł wyrok o sygn. akt K 13/20 , w którym Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przepisy nakładające na doradców podatkowych obowiązek przekazywania informacji o schematach podatkowych objętych tajemnicą zawodową są niezgodne z Konstytucją RP. Trybunał Konstytucyjny orzekł także niezgodność przepisów Ordynacji Podatkowej w zakresie, w jakim zobowiązuje promotora będącego doradcą podatkowym do przekazania Szefowi Krajowej Administracji Skarbowej informacji o schemacie podatkowym innym niż schemat podatkowy transgraniczny, który został wdrożony przed wejściem w życie przepisów dotyczących informowania o schematach podatkowych.
Analogiczne kontrowersje na tle informowania o schematach podatkowych przez pośredników-prawników zobowiązanych do zachowania tajemnicy prawnie chronionej powstały w Portugalii. Co warte uwagi, Tribunal Constitucional w wyroku z dnia 11 lipca 2024 r. Nº 548/2024 orzekł, że żaden z zaskarżonych przepisów Lei 26/2020 nie jest niezgodny z Constituição da República Portuguesa. Stanowisko to zostało przyjęte przez większość sędziów. Pozostali zgłosili zdania odrębne, wskazując na oparcie wyroku na zawężającej wykładni analizowanych przepisów.
W nauce postuluje się ograniczenie zakresu MDR do podatków dochodowych, a może nawet odejście od informowania o schematach podatkowych innych niż transgraniczne (nieobjętych zakresem działania Dyrektywy Rady (UE) 2018/822). Wskazuje się, że regulacja MDR powinna zostać doprecyzowana poprzez uzupełnienie definicji w celu zmniejszenia niepewności.
Nie wydaje się jednak, że podatnicy mają szansę uwolnić się od obowiązków, które niesie ze sobą regulacja MDR, ponieważ zasadniczo jest ona postrzegana jako sukces, pomimo braku jednolitego wdrożenia w poszczególnych państwach Unii Europejskiej, a także nałożenia uciążliwych obowiązków na pośredników, podatników i organy podatkowe. System podatkowy ewoluuje w kierunku coraz większej transparentności podatników, którzy przedstawiają dane organom podatkowym, w miejsce aktywnego pozyskiwania informacji przez te ostatnie. Na obecnym etapie są to jeszcze rozwiązania niedoskonałe, ale w miarę coraz dalej idącego stosowania technologii informatycznych oraz po wyeliminowaniu kontrowersyjnych zasad mają szansę stać się dobrym narzędziem monitorowania prawidłowości działania podatników, działającym niejako „w tle”, niepowodującym ryzyka i barier w prowadzeniu działalności gospodarczej. Jednakże bez przebudowy obecnej regulacji nie można wykluczyć, że opór przed wypełnianiem obowiązków MDR będzie wzrastać.